Kurban ile ilgili mezhepler arasındaki farklılıklar nelerdir?
Kurban ile ilgili mezhepler arasındaki farklılık nedir? Dayanakları nelerdir?
Kurban ile ilgili mezheplerin ihtilaf ettiği pek çok nokta bulunmaktadır. Biz aşağıda bu noktalar içinde teferruat mahiyetinde olmayan ana hususlara kısaca temas edeceğiz.
1. Kurban kesmenin hükmü: Kurban Bayramı gününde kurban kesmenin hükmü konusunda mezhepler arasında farklılıklar bulunmaktadır. a Ebu Hanife’ye göre kurban kesmek [udhiyye kurbanı] vacip iken diğer mezheplere ve Hanefîlerden de Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’e göre sünnet-i müekkededir. Şâfiîler kurbanı sünnet-i kifâyet olarak nitelerler. Buna göre aile içinde reşit olan bir kimse kurban kestiğinde bu kurban tüm aile adına geçerli olur. Bunun delili Ebu Eyyüb’ten rivayet edilen hadistir. [1]
2. Kurbanı kesecek kişinin maddî durumu:
a. Hanefîlere göre kurban kesmenin vacip olması için kişinin aslî ihtiyaçları ve borçları dışında nisap miktarı mala sahip olması gerekir. Bu malın, zekâttan farklı olarak nâmî olmasına gerek olmadığı gibi üzerinden bir yıl geçmesine de gerek yoktur.
b. İmam Şâfiî’ye göre kurban kesebilecek maddî imkân, kişinin kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin bayram süresince yeme-içme gibi ihtiyaçları haricinde kurban kesebilecek kadar mal veya paradır.[2] Bu konuda ihtilafın sebebi Hanefîlerin “zenginlik” ölçüsünü zekâta kıyas etmeleridir. Diğer mezhepler ise kurban kesebilecek maddî imkânın olması ve bunun için ayrılacak bedelin kişiyi maddî açıdan sıkıntıya sokmamasını esas almışlardır.
3. Hangi hayvanı kurban etmenin daha sevap olduğu: Bütün ulema hayvanlardan deve, sığır, koyun ve keçinin kurban edilebildiğinde müttefiktirler. Ancak bunlardan hangisinin daha sevaplı olduğunda ihtilâf etmişlerdir. Hanefîlere ve Hanbelîlere göre fazilet sırası deve, sığır ve koyun şeklindedir. Şâfiîlere göre deve, sığır, koyun ve keçi şeklindedir. Mâlikîlere göre ise bu durum beldeden beldeye değişir.[3]
4. Kurbanlık hayvanların yaşı: Kurbanlarda şart olan yaşa gelince: Ulema bir yaşını doldurmayan keçinin caiz olmadığında müttefiktirler. Çünkü Peygamber (s.a.s) Efendimiz bir oğlağı kurban yapan Ebû Bürde’ye, «Senin için kâfi gelir, fakat senden başkası için kâfi gelmez» 1demiştir. Bir yaşını doldurmayan koyunun ise caiz olup olmadığında ihtilâf etmişlerdir. Cumhur cevazını benimser. Kimisi de «Koyun da keçi gibidir» demiştir.
5. Bir hayvan kaç kişi için kurban edilebilir? Ulema, bir kurban kaç kişi için kesilebilir mes’elesinde de ihtilâf etmişlerdir, İmam Şafii, İmam Ebû Hanife ve bir grup âlim «Deve ile sığır yedi kişi için kesilebilirler. Fakat koç ancak bir kişi için kesilebilir» demişlerdir. İmam Mâlik ise, «Kurbanlığın cinsi ne olursa olsun, eğer ortaklık olmazsa, yani eğer kişi yalnız olarak kurbanlığı satın almış ise hem kendisi ve hem de beslemekle mükellef bulunduğu hane halkı adına bir tane kurban kesebilir» demiştir.
6. Kurbanı kesecek kişi: Kurbanı kişinin kendisi dışında birinin kesmesi meselesinde ihtilaf söz konusu olmuştur. Çoğunluğa göre vekalet verilmesi hâlinde bu sahihtir. Kurbanı, kesim işini becerebilen bir erkek kesebileceği kadın da kesebilir.
7. Kurbanın eti dışındaki bölümlerinin satımı: Çoğunluğa göre caiz değildir, Atâ b. Ebi Rebah’a göre caizdir. Ebu Hanife’ye göre para ile satımı caiz olmamakla birlikte eşya ile değiştirilmesi caizdir.
[1] İbn Hacer el-Heytemî, Tuhfetü’l-muhtâc, (Dâru’l-hadîs, Kahire, 2016), 4/306.
[2] İbn Hacer el-Heytemî, Tuhfetü’l-muhtâc, 4/305.
[3] el-Mevsûatü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye, 5/98-99.